logo przewodnik sudecki
logo horsky

Przewodnik Sudecki

Pilot Wycieczek

Damian Sadowski

tel. +48 661692613

logo małe

 

Sudeckie Krajobrazy

∴ Pogórze Izerskie

Pałacu w Barcinku – Pałac hrabiego von Rothkirch

Spis treści :

⇓ ⇓ ⇓ ⇓

Rys historyczny

Architektura

Galeria zdjęć

✅ Współrzędne: 50.937748726794005, 15.589942888201714

Dojazd: nawiguj

Pasmo: Pogórze Izerskie

Dawne nazwy: Schloss Berthelsdorf

⚠️ Uwaga! Brak możliwości zwiedzania obiektu! 

Ruiny pałacu usytuowane są na terenie dawnego folwarku, na południowym brzegu rzeki Kamienicy. Znajdują się w zachodniej części wsi, przy drodze prowadzącej do Starej Kamienicy.

🟢 Rys historyczny

Pierwsze założenie pałacowe w Barcinku powstało w XVI wieku. Na istnienie renesansowego dworu w tym miejscu wskazuje inskrypcja z datą „1565”, dawniej widoczna na arkadzie bramy w murze otaczającym założenie (obecnie nie odnaleziono jej śladów). Dwór został ufundowany przez Petera von Redewitza, a następnie przeszedł w ręce rodu von Schaffgotsch ze Starej Kamienicy, który zarządzał majątkiem do początków XVIII wieku.

W latach 1588–1589 pałac uległ prawdopodobnie częściowemu zniszczeniu w wyniku lokalnego buntu chłopskiego. Wydarzenie to, skierowane przeciw właścicielom ziemskim, zostało zaostrzone przez kaznodziejów agitujących ludność Barcinka. Dopiero interwencja cesarza Rudolfa II oraz decyzja właścicieli o obniżeniu obciążeń pańszczyźnianych położyły kres powstaniu.

W 1737 roku majątek przeszedł na własność barona von Richthofena, a w 1756 roku znalazł się w rękach jeleniogórskiego kupca i senatora Georga Friedricha Smitha, który był również właścicielem m.in. Starej Kamienicy, Rybnicy, Pokrzywnika i Maciejowca. Po śmierci Smitha w 1770 roku jego wdowa sprzedała posiadłość baronowi von Rothkirch. To on w 1772 roku wzniósł na miejscu dawnej rezydencji barokowy pałac.

W pierwszej połowie XIX wieku Barcinek, wraz z przyległymi dobrami, należał do Sigismunda Karla von Rothkirch, który zintegrował je z majątkami w Wojanowie i Bobrowie. Kolejnym właścicielem był podporucznik Friedrich Julius Duttenhofer, który zakupił dobra w 1870 roku. Około 1890 roku dokonał on gruntownej przebudowy pałacu, wzbogacając go o neorenesansową wieżę zbudowaną na fundamentach starszej konstrukcji. Budynek główny został pokryty płaskim dachem, a jego elewacje zyskały eklektyczny charakter.

Rzut parteru (źródło: https://polska-org.pl/)

Barcinek – sanatorium, pałac, fabryka papieru i zajazd – rok 1911 (źródło: https://polska-org.pl/)

Problemy finansowe Duttenhofera doprowadziły do zlicytowania majątku przed 1894 rokiem. Jego nowym właścicielem został dr Hermann Elzel, który zmarł w 1907 roku. Posiadłość odziedziczyła jego wdowa, Margarethe Elzel, która zarządzała majątkiem wspólnie z przybranym synem Dodikiem Schwarzem von Warburgiem. W 1930 roku Schwarz von Warburg stał się jedynym właścicielem dóbr. Po jego śmierci w 1935 roku zarządzanie objęła wdowa Katharine Schwarz von Warburg, która była ostatnią prywatną właścicielką majątku przed 1945 rokiem.

Podczas ostatnich miesięcy II wojny światowej majątek został splądrowany i rozgrabiony. W październiku 1945 roku przeszedł pod zarząd władz polskich. Jedną z pierwszych nazw nadanych miejscowości Berthelsdorf była „Korczakowo”. Nazwa ta funkcjonowała do 1946 roku, kiedy wprowadzono nazwę „Barcinek”.

Po wojnie pałac poddano remontowi i uporządkowano jego otoczenie. W latach powojennych pojawiły się różne koncepcje dotyczące wykorzystania obiektu. Pałac początkowo przeznaczono na sanatorium dla pracowników Służby Bezpieczeństwa. Jednocześnie rozważano możliwość oddania obiektu do dyspozycji Bolesława Bieruta, pełniącego funkcję Prezydenta Rzeczypospolitej w latach 1947–1952.

Na łamach ilustrowanego miesięcznika „Śląsk” (nr 1, marzec 1946), który jest dostępny w wersji cyfrowej pod adresem: https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/388886, można znaleźć szczegółowy opis realiów powojennych oraz plany dotyczące pałacu. W artykule tym czytamy: „ Gdy we Wrocławiu, dn. 6 września 1771 roku, Fryderyk Wielki nadawał swemu niemieckiemu słudze dobra Berthelsdorf, wraz z zamkiem, polami i lasami (o czym świadczy zachowany na zamku Berthelsdorf — Korczakowie oryginalny dokument pruski), nie przeczuwał w najbardziej koszmarnym ze swych snów, zapewne, że właśnie zamek ten i dobra będą kiedyś służyły jako miejsce wypoczynkowe członkom rządu polskiego i ich najbliższemu otoczeniu.

Rok 1945 przyniósł wszelako tę zdumiewającą przemianę. Dawny majątek niemiecki von Warburgów, Berthelsdorf, przejęty został przez Wojewódzki Urząd Ziemski Rzplitej Polskiej i dzięki staraniom Dyrektora Prezydium Rady Ministrów, dr. J. Żuniaka, i ppłk. Kazimierza Włada oddany do dyspozycji Prezydium Rady Ministrów jako miejsce wypoczynkowe dla członków Rządu, ich rodzin i pracowników Rady Ministriów. Przy tej okazji nazwa niemiecka została zastąpiona przez polską — Korczakowo. Zarząd majątku powierzono ppłk. Kazimierzowi Władowi, znanemu z sumienności i energii wojskowemu, który swe talenta organizacyjne wykazał już przy administrowaniu dóbr Kossowo (pow. gostyński).

Ppułkownik Wład objął Korczakowo w połowie października 1945 r. zastając pełną dewastację pałacu i otoczenia. Nie było ani jednej bramy, ani jednego oszklonego okna. W opustoszałych oborach tuliło się do siebie kilka trzęsących się z zimna i głodu krów. Nieliczna obsługa niemiecka z nienawiścią i niewiarą przyjęła zapowiedź polskiej gospodarki. W lesie pod folwarkiem obozowali bandyci odwiedzający regularnie okolice.

W takich warunkach zaczęła się polska gospodarka. W ciągu najkrótszego czasu sytuacja poczęła ulegać zmianie wprost radykalnie. Przede wszystkim ppłk. Wład na własną rękę oczyścił okolicę z bandytów. Poza tym kazał oszklić obory. Szkła nie było, więc znaleziono je w niemieckich portretach i landszaftach. Krowy ocalały. Dziś — zamiast kilku stoi w ciepłych, czystych oborach — 70. Służba niemiecką ujęta żelazną ręką pracuje sprawnie, zamieniana na polską z każdym dniem wobec napływu pracowników polskich ze wschodu. Pałac oczyszczono, umeblowano i przygotowano na przyjęcie wysokich gości.

Nad drzwiami wejściowymi pałacu widnieją herby z motywem polskim i napis mówiący, iż ongiś była to posiadłość „von Paczensky-ch z Tenczina”. W gmachu mieści się kilkadziesiąt pokoi, dokoła piękna okolica, las, rzeka i przewidziana plaża z dojściem betonowym do wody. Folwark liczy ok. 300 ha pola i lasów, posiada oborę zarodową, specjalne piwnice na lód dla szpitali i użytku własnego.

Po usunięciu Niemców pracownicy Polacy, którzy nadjadą dostaną schludne domki, umeblowane i przysposobione do zajęcia. Osada wiejska utrzymana będzie w jednolitych barwach, każdy dom będzie miał nawet skrzynię z kwiatami. Obecnie już Korczakowo staje się ośrodkiem wzorowym, skąd okoliczni Polacy — gospodarze otrzymują wskazówki i rady. Energia administratora Korczakowa sprawiła, że pod jego opiekę 39 PAL powierzył folwark Freigut, wydzierżawiony z Woj. Urz. Ziemskiego, do wzorowego prowadzenia.

Obok wielu cennych zabytków w pałacu korczakowskim przechowuje się jedna osobliwość. Jest to fotografia Wilhelma II z z własnoręczną dedykacją dla von Warburga z Berthelsdorfu z r. 1900. Bardzo ładne zdjęcie. Szkoda tylko, ze Wilhelm drugi, potomek Fryderyka II, nie może oglądać, jak to z Berthelsdorfu wyrasta wzorowa osada polskiej gospodarki na Śląsku. Motywy polskie w herbie nad bramą mają widocznie jakąś magiczną siłę przyciągania polskości.”

Lata 1930-1940 (źródło: https://polska-org.pl/)

Kolejne lata okazały się wyjątkowo niekorzystne dla pałacu. Po przejęciu przez Państwowe Gospodarstwo Rolne (PGR) w latach 60. XX wieku, obiekt zaczął stopniowo popadać w ruinę. Brak jakichkolwiek remontów, narastająca dewastacja oraz całkowite opuszczenie budynku na początku lat 70. doprowadziły do drastycznego pogorszenia jego stanu technicznego.

W 1977 roku lokalny tygodnik donosił o ambitnych planach przywrócenia dawnej rezydencji w Barcinku do świetności w przeciągu trzech lat. Projekt zakładał przekształcenie pałacu w ośrodek wczasowy z 130 miejscami noclegowymi. Niestety, te zamierzenia nie zostały zrealizowane. Pałac przekazano miejscowemu Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu, które wykorzystało jego wnętrza jako pomieszczenia magazynowe.

W 2004 roku na terenie pałacu przeprowadzono prace zabezpieczające, podczas których zamurowano drzwi i okna, co uniemożliwia dostęp do jego wnętrz.

Niezamieszkały od lat 80. i pomimo wpisania do rejestru zabytków, obiekt popadł w całkowitą ruinę.

Obecnie pałac pozostaje w zarządzie Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa OT Wrocław, który w 2024 roku ponownie wystawił na dzierżawę cały rozległy teren rolny, wraz z pałacem.

Ściana frontowa pałacu – rok 1981 (źródło: https://polska-org.pl/)

Płyta herbowa nad głównym wejściem do pałacu – rok 1981 (źródło: https://polska-org.pl/)

🟢 Architektura

Budowla została wzniesiona na planie prostokąta i osiągała wysokość trzech kondygnacji. Pokryta była prostym, płaskim dachem. Obecnie z dawnej konstrukcji zachowała się wieża zwieńczona hełmem oraz ściany nośne, które zostały zabezpieczone betonowymi opaskami – te jednak również podlegają stopniowej degradacji. Wszystkie detale architektoniczne niestety uległy zniszczeniu, w tym także często opisywany i kopiowany w opracowaniach kartusz herbowy, który znajdował się nad wejściem głównym.

🟢 Galeria zdjęć 

© 2023 Damian Sadowski         Używam plików cookie!

logo małe